بررسی مرکز پژوهش ها نشان داد؛ افزایش ۲۶ درصدی بودجه دستگاه های فعال فناوری نانو در لایحه ۱۴۰۱

به گزارش خبرنگار مهر، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی بخش فناوری نانو را در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور بررسی کرده است.

فناوری نانو یکی از فناوری های کلیدی است که می تواند تأثیر شگرفی در اقتصاد جوامع داشته باشد و توجه به آن در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه روز به روز در حال افزایش است. ماهیت بین رشته ای نانو و ذکر نشدن سطح فعالیت های نانو در برنامه های دستگاه ها، امکان شناسایی و رصد بودجه فناوری نانو در کشور را از طریق بودجه های سنواتی با چالش مواجه می سازد.

با وجود این، تنها چند دستگاه معدود ردیف های مشخص برای توسعه فناوری نانو دارند که شامل ستاد فناوری نانو، مرکز تحقیقات نانوفناوری دانشگاه علوم پزشکی تهران و پژوهشکده علوم و فناوری نانو دانشگاه کاشان هستند.

بررسی بودجه دستگاه های اصلی فعال بخش فناوری نانو در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ نشان می دهد که بودجه پیش بینی شده برای بخش فناوری نانو در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۰ حدود ۲۶.۵ درصد افزایش یافته است و به حدود ۱۴۲۶ میلیارد ریال رسیده است.

کل اعتبارات پیش بینی شده برای «ستاد توسعه فناوری نانو» در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۰ رشد ۲۸ درصدی دارد و در حدود ۱۳۷۲ میلیارد ریال است. مقدار اسمی اعتبارات ستاد فناوری نانو از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۷ روند افزایشی داشته، اما این اعتبارات در قانون بودجه سال ۱۳۹۸ در حدود ۳۴ درصد کاهش یافت، سپس از آن سال به بعد روند افزایشی و میانگین رشد تقریبی سالیانه معادل ۳۸ درصد داشته است.

در مجموع بررسی اعتبارات مصوب برای توسعه فناوری نانو نشان از روند اسمی رو به رشد سرمایه گذاری دولت در توسعه این فناوری در سالهای اخیر دارد، اما با توجه به نرخ تورم سالیانه، روند
ارزش واقعی اعتبارات مصوب برای توسعه فناوری نانو کاهشی بوده است این در حالی است که به منظور دستیابی به جایگاه مناسب در بین ۱۵ کشور برتر فناوری نانو و ارتقای مداوم این جایگاه، حمایت کافی و مستمر از این فناوری اولویت دار، ضروری است.

۱. بودجه عمومی بخش فناوری نانو

در لایحه بودجه کل کشور بخش یا فصل مجزایی به نام فناوری نانو وجود ندارد و اعتبارات تخصیص یافته به بخش فناوری نانو مشخص و دقیق نیست و بودجه ای که در لایحه و قوانین استخراج می شود، لزوماً بیانگر کل اعتبارات حوزه نانو نیست که این امر ناشی از دلایل مختلفی است.

از آنجاکه حوزه فناوری نانو بین رشته ای است و بسیاری از دستگاه هایی که این فعالیت را دارند ممکن است الزاماً عنوان نانو را در ساختار خود نداشته باشند.

همچنین برخلاف لوایح سالهای گذشته، در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ فعالیت های ذیل هر برنامه دستگاههای اجرایی مشخص نشده است، لذا امکان بررسی دقیق تر فراهم نیست.

بودجه عمومی بخش فناوری نانو در بودجه های سنواتی شامل مصارف عمومی و مصارف عمومی از محل درآمدهای اختصاصی آنها می شود. مصارف عمومی نیز خود شامل اعتبارات هزینه ای و اعتبارات تملک دارایی های سرمایه ای آنها می شود که در جدول ارائه شده است.

جدول بودجه عمومی بخش فناوری نانو سال های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ و لایحه بودجه سال ۱۴۰۱

۲. اعتبارات هزینه ای عمومی بخش فناوری نانو به تفکیک دستگاه اجرایی (احصاء شده)

در بودجه های سنواتی برخی دستگاهها به طور مستقیم با عنوان نانو ارتباط دارند و در این خصوص ردیف اعتباری دارند. دستگاه های مذکور در این بخش آمده اند.

ممکن است دستگاه های دیگری نیز در ساختار وزارتخانه ها وجود داشته باشند که با وجود فعالیت نانو، ردیف بودجه مشخص نداشته یا به علت اینکه عناوین نانو و فعالیت های نانویی ذیل آنها مشخص نیست، قابل احصاء نبوده باشند.

در جدول اعتبارات بخش فناوری نانو به تفکیک دستگاه ها شناسایی شده در این حوزه ارائه شده است. مراکز پژوهشی دیگری نیز مانند پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی در سالهای گذشته فعالیت نانو در زیر برنامه های خود تعریف کرده بود اما از آنجاکه در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ رقم این برنامه ها تصریح نشده است، در جدول رقمی برای آنها درج نشده است.

جدول اعتبارات هزینه ای عمومی بخش فناوری نانو به تفکیک دستگاه طی سالهای اخیر

۳. بودجه عمومی ستاد فناوری نانو

ستاد توسعه نانوفناوری به عنوان متولی اصلی توسعه این فناوری، وظایفی ازجمله تصویب اهداف، راهبردها و سیاست های کلان و برنامه ملی توسعه فناوری نانو، تقسیم وظایف کلی دستگاه ها و تعیین مأموریت های بخشی و هماهنگی آنها و نظارت عالی بر تحقق اهداف و برنامه ها را دارد.

همچنین طبق سند «راهبرد آینده نانو فناوری» دستیابی به سهم مناسبی از تجارت جهانی با استفاده از فناوری نانو، ایجاد زمینه مناسب برای بهره مندی از مزایای فناوری نانو در جهت ارتقای کیفیت زندگی مردم و نهادینه شدن توسعه پایدار و پویای علوم و فناوری و صنعت نانو از اهداف برنامه توسعه فناوری نانو است.

بنابراین اختصاص بودجه متمرکز به توسعه نانوفناوری و نقش محوری ستاد فناوری نانو در مدیریت و هدایت برنامه های مرتبط با نانو در کشور یکی از عوامل تأثیرگذار در موفقیت نسبی برنامه های توسعه نانو و حرکت به سمت تحقق اهداف سند «راهبرد آینده توسعه فناوری نانو» خواهد بود.

جدول بودجه عمومی ستاد ویژه فناوری نانو سال های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ و لایحه بودجه سال ۱۴۰۱

نمودار روند کل اعتبارات و روند اعتبارات هزینه ای ستاد توسعه فناوری نانو طی سالهای ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۱ را نشان می دهد. اختلاف بین روند کل اعتبارات و روند اعتبارات هزینه ای در این نمودار ناشی از اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای ستاد توسعه فناوری نانو است.

مقدار اسمی کل اعتبارات ستاد فناوری نانو تا سال ۱۳۹۷ روند افزایشی کُندی داشته، اما این اعتبارات در قانون بودجه سال ۱۳۹۸ در حدود ۳۴ درصد کاهش یافت، سپس از آن سال به بعد با روند افزایشی و رشد تقریبی سالیانه معادل ۳۸ درصد روبه رو بوده است و سرانجام در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ به ۱۳۷۲ میلیارد ریال برای این ستاد پیش بینی شده است.

نمودار اعتبارات ستاد توسعه فناوری نانو (۱۳۹۴-۱۴۰۱)

۴. مصارف عمومی بخش فناوری نانو از محل درآمدهای اختصاصی

در میان سه دستگاه اجرایی شناسایی شده در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱که در زمینه نانوفناوری فعالیت می کنند، تنها مرکز تحقیقات نانوفناوری وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ درآمد اختصاصی دارد.

درآمد اختصاصی مرکز تحقیقات نانوفناوری این دانشگاه در قانون بودجه سال ۱۴۰۰ رقم ۲ میلیارد ریال بود که در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ با رقم ۳ میلیارد ریال در حدود ۵۰ درصد رشد داشته است.

۵. اعتبارات تملک دارایی های سرمایه ای بخش فناوری نانو

اعتبارات تملک دارایی های سرمایه ای بخش فناوری نانو در میان دستگاه های شناسایی شده در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ در مقایسه با قانون بودجه سال ۱۴۰۰ نیز در جدول آورده شده است.

جدول اعتبارات تملک دارایی های سرمایه ای بخش فناوری نانو (۱۳۹۸-۱۴۰۱)

۶. رویکرد دولت به توسعه فناوری نانو براساس بودجه

رویکرد دولت به توسعه فناوری نانو را براساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

– ماهیت بین رشته ای بودن حوزه نانو مانع از این می شود که بتوان از طریق بودجه های سنواتی به خوبی آن را رصد و پیگیری کرد. چنانچه قطعاً با وجود تعدد دستگاه هایی که در عمل به بحث نانو می پردازند، در سطح بودجه تنها سه دستگاه شناسایی شده اند پس باید سازوکاری برای تعیین اعتبارات هزینه شده در حوزه نانو توسط دستگاه های متولی این حوزه اندیشیده شود.

– ستاد فناوری نانو به عنوان نهاد اصلی و مرکزی در حوزه سیاستگذاری و تسهیل فعالیت های اجرایی و تنظیم گری این حوزه شناخته می شود. لذا بار عمده فعالیت های نانو و راهبری این حوزه پیش از آنکه بر دستگاه های اجرایی و وزارتخانه ها باشد بر دوش ستاد فناوری نانو است. جریان سازی و حفظ و تداوم فعالیت های نانو در سطح کشور به تقویت ستاد نانو وابسته است از این رو ستاد فناوری نانو نباید از نظر دور بماند.

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی پیشنهادهایی را برای اعتبارات بخش فناوری نانو مطرح کرده است:

* دستیابی به سهم مناسبی از تجارت جهانی با استفاده از فناوری نانو، ایجاد زمینه مناسب برای بهره مندی از مزایای فناوری نانو در جهت ارتقای کیفیت زندگی مردم و نهادینه شدن توسعه پایدار و پویای علوم و فناوری و صنعت نانو از اهداف برنامه توسعه فناوری نانو در سند «راهبرد آینده نانوفناوری» است.

همچنین براساس هدف گذاری نقشه جامع علمی کشور، در سال ۱۴۰۴ باید ۲ درصد سهم بازار نانوی جهان متعلق به ایران باشد.

* امکان شناسایی اعتبارات کامل بخش نانو در بودجه های سنواتی به علت ماهیت بین رشته ای حوزه نانو و نداشتن ردیف های اعتباری مشخص به ازای دستگاه ها فراهم نیست.

* اعتبارات هزینه ای پیش بینی شده برای دستگاه های احصاء شده در بخش فناوری نانو در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۰ حدود ۲۷.۵ درصد افزایش یافته است و به حدود ۱۳۷۱ میلیارد ریال رسیده است.

* اعتبارات پیش بینی شده برای «ستاد توسعه فناوری نانو» به عنوان مرجع اصلی سیاستگذاری، برنامه ریزی، راهبری اجرایی، هماهنگی و رصد حوزه فناوری نانو، در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۰ هر چند رشد ۲۸ درصدی دارد و در حدود ۱۳۷۲ میلیارد ریال است اما با توجه به نرخ تورم سالیانه، رشد ارزش واقعی اعتبارات هزینه ای ستاد توسعه فناوری نانو کاهش داشته است.

* اعتبارات هزینه ای پژوهشکده علوم و فناوری نانو وابسته به دانشگاه کاشان در حدود ۲۹ درصد کاهش یافته است که با توجه به نرخ تورم سالیانه، اعتبارات هزینه ای واقعی آن کاهش شدیدی را نشان می دهد.

* باید توجه داشت که اعتبارات مندرج در لایحه بودجه، به صورت پیش بینی بوده و ممکن است فرایند تخصیص اعتبار ردیف ها کم شود، بدین معنا که در اغلب موارد، کل بودجه مصوب به دستگاه اجرایی مربوطه تخصیص پیدا نمی کند، لذا تخصیص کامل و تقویت اعتبارات نانو به ویژه اعتبارات ستاد توسعه فناوری نانو باید با جدیت مدنظر دولت قرار گیرد.

بررسی اعتبارات مصوب برای توسعه فناوری نانو نشان از روند اسمی رو به رشد سرمایه گذاری دولت در توسعه این فناوری در سالهای اخیر دارد، اما با توجه به نرخ تورم سالیانه، روند ارزش واقعی اعتبارات مصوب برای توسعه فناوری نانو کاهشی بوده است این در حالی است که به منظور دستیابی به جایگاه مناسب در بین ۱۵ کشور برتر فناوری نانو و ارتقای مداوم این جایگاه، حمایت کافی و مستمر از این فناوری اولویت دار، ضروری است.